Cyfarfod Medi 2025 – Bywyd mewn Pantomeim

Darluniodd Ceri Stennett, mab Stan Stennett, ei sgwrs am yrfa ei dad mewn pantomeim gyda sleidiau o bosteri hysbysebu’r pantos. Hogyn o Gaerdydd oedd Stan. Roedd yn amddifad ond cafodd blentyndod hapus, a fagwyd gan berthnasau. Roedd yn allblyg ac yn hapus i fod yn sioe off. Roedd Stan wedi bod eisiau ymuno â'r Awyrlu yn ystod yr Ail Ryfel Byd ond nid oedd ei olwg yn ddigon da, gan ei fod bron yn ddall mewn un llygad ar ôl damwain plentyndod. Felly ymunodd â'r magnelau. Ar ôl y rhyfel, aeth i mewn i gystadlaethau talent ac enillodd un. Gwaith theatr i’r BBC oedd y wobr, ac felly y dechreuodd ei gariad at waith theatr.   

Ym mlynyddoedd cynnar ei yrfa, bu Stan yn gweithio fel gyrrwr lori yn ystod y dydd ac fel diddanwr gyda'r nos. Cafodd ei weld gan y digrifwr Ossie Morris a arweiniodd at fwy o gyfleoedd. Ymddangosodd yn y rhaglen radio, Welsh Rarebit, a daeth yn arweinydd, ynghyd â Harry Secombe. Bu Stan yn gweithio gyda llawer o bobl a ddaeth yn enwog, fel Morecombe a Wise. Roedd Stan ac Eric Morecombe yn rhannu synnwyr digrifwch, ac yn arfer chwarae pranks ar y criw gyda chlustogau whoopee. Adroddodd Ceri hanes pwmpen, yn cael ei defnyddio fel prop mewn sioe, yn cael ei hyswirio am £1,000,000 gan Stan. Un o amodau'r yswiriant oedd na fyddai'r pwmpen byth yn cael ei gludo ar fws. Aeth Stan â'r bwmpen i ddec uchaf bws deulawr a'i ollwng allan o'r ffenest. Mae'n malu i ddarnau. Setlwyd y taliad yswiriant ar £50 a'i roi i elusen. Roedd yn stynt cyhoeddusrwydd da.

Yn ogystal â gyrfa hir mewn pantomeim ac adloniant yn y DU a thramor, ymddangosodd Stan yn y sioe deledu, The Black and White Minstrels, ac yn yr opera sebon, Crossroads. Ar gyfer pantos yn Ne Cymru ysgrifennodd sgriptiau a fyddai'n arbennig o berthnasol a doniol i'r bobl leol. Esboniodd Ceri mai 1974 - 79 oedd uchafbwynt gyrfa Stan gyda phum mlynedd o frig y rhaglen yn y pantomeimiau yn Y Theatr Newydd yng Nghaerdydd, a derbyn MBE am ei gyfraniad i adloniant. Helpodd Stan i godi 1000s o bunnoedd at elusen, gan agor ffeiriau ac ati. Am gyfnod hir roedd gan Stan gi wedi'i stwffio o'r enw Bonzo fel rhan o'i act. Yn anffodus, diflannodd Bonzo un noson, credir iddo gael ei ddwyn, a bu'n rhaid cael ci arall yn ei le.

Roedd Stan eisiau parhau i weithio hyd yn oed yn ei wythdegau, ond yn anffodus cafodd strôc yn ystod llawdriniaeth i osod stent calon. Disgrifiodd Ceri sut yr oedd yn eistedd wrth ei dad yn yr ysbyty yn canu caneuon o'r pantomeimiau. Er nad oedd yn gallu siarad, symudodd Stan ei wefusau ac yn amlwg wedi mwynhau ymuno â'r caneuon. Yn anffodus, ar ôl tair wythnos yn yr ysbyty, bu farw.

Mae Ceri ei hun yn dipyn o berfformiwr wedi ymddangos droeon mewn pantomeimiau fel stand mewn. Bu hefyd yn gweithio fel rheolwr llwyfan, a dysgodd bypedwr tra bod Sooty a Sweep yn rhan o gast pantomeim. Roedd ei broffesiynoldeb yn amlwg o'r sgwrs bleserus, ddiddorol ac wedi'i chyflwyno'n dda, a fwynhawyd gan yr holl aelodau.

Gorffennaf 2025 cyfarfod

Dechreuodd y cyfarfod gyda chyflwyniad byr gan Dr Kristian Skoczek, Cydymaith Ymchwil Ôl-ddoethurol ar gyfer prosiect REVAMP Prifysgol Caerdydd. Siaradodd â ni am y glawcoma cyflwr llygaid a sut y gallem helpu gydag ymchwil newydd. Maent yn anelu at ddod o hyd i ffyrdd gwell o ganfod colled maes gweledol ac yn chwilio am wirfoddolwyr dros 40 oed i'w helpu. Roedd yn sgwrs ddifyr, ac arhosodd Kristian tan y diwedd, fel petai’n mwynhau clywed am sioeau cerdd a fyddai wedi’u cynhyrchu ymhell cyn iddo gael ei eni, a’r canu. Siaradodd llawer o'r aelodau ag ef ar ôl y cyfarfod ac roedd yn falch bod cymaint o bobl wedi cynnig bod yn rhan o'r prosiect.

Stori Rodgers a Hammerstein: Bu Christine Purkiss yn ein diddanu gyda manylion sioeau cerdd Rodgers a Hammerstein – a gyda'i chanu bendigedig. Nid yn unig y mae ganddi lais hardd, mae hi'n animeiddio'r geiriau gan ddod â'r caneuon yn fyw. Roedd ei chyflwyniad yn hynod broffesiynol a hefyd yn addysgiadol, ysgafn a ffraeth. Cynhwysodd hefyd ychydig o hanesion am ei gyrfa canu.

Cynhyrchwyd y cynhyrchiad gwreiddiol o Oklahoma yn 1943. Roedd yn cynnwys y tensiynau rhwng ffermwyr a phorthmyn. Roedd y cynhyrchiad gwreiddiol hefyd yn cynnwys bale. Ymddangosodd fel ffilm yn 1955, sef y cynhyrchiad sgrin lydan cyntaf. Canodd Christine y gân deitl.

Daeth ei chân nesaf o Carousel a gynhyrchwyd yn 1947. Canodd Christine 'June is Busting Out All Over.'

Dilynwyd hyn gan wybodaeth hynod ddiddorol am South Pacific, a enillodd y Pullizer Prize. Roedd Mary Martin yn hoff gantores i Rodgers a Hammerstein, ond yn aml roedd sêr yn cael y prif rannau yng nghynyrchiadau ffilm eu sioeau cerdd gyda llais Mary yn cael ei drosleisio. Canodd Christine 'Some Enchanted Evening'.

Nesaf clywsom am The King and I, gyda Christine yn canu 'Getting to Know You'. O Flower Drum Song cawsom berfformiad hyfryd o 'I Enjoy Being a Girl'. 

Yna y sioe gerdd olaf a ddisgrifiwyd oedd y Sound of Music enwog, lle canodd pawb eu caneuon eu hunain dywedwyd wrthym. Diddanwyd ni gan Christine gyda'r gân deitl a 'Climb Every Mountain'.

Gwirfoddoli yn Rwanda – Mary Watkins

Dechreuodd Mary Watkins fel athrawes ysgol gynradd, ac yna gweithiodd i Dŵr Cymru fel swyddog addysg yn ymweld ag ysgolion. Sefydlwyd Water Aid gan gwmnïau dŵr yn y 1980, a dewiswyd Mary yn 2008 i fynd i Rwanda fel eu cynrychiolydd. Arweiniodd hyn at hi a’i gŵr yn gwirfoddoli i VSO yn Rwanda – am flwyddyn i ddechrau 2013-2014, ac yn ddiweddarach am flwyddyn arall yn 2018.

Disgrifiodd Mary Rwanda fel gwlad hardd, gwyrdd a gwyrddlas; bryniog iawn a gyda llawer o law. Mae'r rhan fwyaf ohono uwchlaw uchder Ben Nevis ac mae hyn yn cyfrannu at gynnal tymheredd cyffredinol o 20° – 25° trwy gydol y flwyddyn. Mae o faint tebyg i Gymru ond mae ganddi boblogaeth llawer dwysach, sef tua 13.5 miliwn. Mae'r tir yn deras ar gyfer ffermio ac un prif gnwd yw te. Dywedodd wrthym fod te 'Swydd Efrog' yn dod o Rwanda. Y brifddinas yw Kigali, sy'n fodern ac yn lân.

Aeth Mary i Rwanda i hyfforddi athrawon. Pan gyrhaeddodd hi yn 2013, roedd ysgolion meithrin newydd gael eu cyflwyno. Doedd hi’n gwybod dim am addysgu plant oed meithrin, heb sôn am hyfforddi athrawon meithrin a bu’n rhaid iddi ddysgu yn y swydd.

Rhwystr cychwynnol mawr y cyfarfu ag ef yn yr holl ysgolion y bu’n gweithio ynddynt oedd diffyg celfi a oedd yn addas i’w hoedran yn yr ysgoldai – ac weithiau diffyg unrhyw ddodrefn o gwbl. Yr ail rwystr mawr oedd symud athrawon i ffwrdd oddi wrth ailadrodd geiriau ar ôl yr athro fel y prif ddull addysgu.

Mae Mary yn amlwg yn athrawes greadigol a naturiol wrth iddi ddod o hyd i ffyrdd o ddefnyddio beth bynnag oedd ar gael i greu adnoddau addysgu, megis topiau poteli ar gyfer dysgu rhifau a chyfrif; gwneud dis o diwb papur toiled; torri bagiau llaeth agored, tiwbiau past dannedd a chartonau sudd ar gyfer pob math o ddibenion. Yn y diwedd, cynhyrchodd lyfr a oedd yn dangos yr hyn y gellid ei ddefnyddio fel adnodd addysgu, sut i'w wneud a sut i'w ddefnyddio. Mae hi'n parhau â'r gwaith hwn o gartref yng Nghymru hyd heddiw.

Dros yr amser yr oedd Mary yn gwirfoddoli yn Rwanda bu'n gweithio mewn mwy na 100 o ysgolion. Er mwyn teithio i'r gwahanol ysgolion fe'i cludwyd ar gefn beic modur trwy ffyrdd baw mwdlyd, ar draws pontydd simsan, a hyd yn oed yn achlysurol ar gwch i gyrraedd ysgolion ar ynysoedd. 

Gofynnwyd i'w gŵr ddysgu rygbi tag. Wedi disgwyl tua 18 o fyfyrwyr i ddod, cyrhaeddodd dros 200! Arweiniodd hyn yn y pen draw at Mary a'i gŵr yn rhan o'r elusen 'Friends of Rwanda Rugby sydd wedi bod yn fwyaf llwyddiannus.

Yn ogystal â hyfforddi athrawon, mae Mary hefyd wedi helpu i hyfforddi teilwriaid trwy brosiect Isooko, trwy godi arian i ddarparu peiriannau gwnïo a gwau. Roedd hi wedi dod â detholiad o’r nwyddau lliwgar a hardd a wnaed gan ferched prosiect Isooka, a oedd yn cynnwys teganau eliffant ffabrig a jiráff, doliau, ffedogau, bagiau o wahanol feintiau, hetiau ac eitemau eraill, i gyd am bris rhesymol iawn. Eglurodd fod 50% o'r gwerthiant yn mynd yn uniongyrchol i'r gweithwyr a bod y gweddill yn cael ei ddefnyddio i ariannu prosiectau pellach ac i ddarparu offer angenrheidiol. Mwynhaodd yr aelodau bori'r eitemau a chafwyd cryn dipyn o werthiant hapus.

Fy Mywyd fel Côt Goch Butlins

Disgrifiodd Rosemary Chaloner Billie Butlin fel dyn neis iawn, a dyn busnes craff. Gwelodd gyfle yn y 1930au cynnar i ddarparu gwasanaeth a hefyd i greu busnes.

 

 

Bryd hynny, roedd unrhyw un na allai fforddio aros mewn gwesty yn defnyddio lle gwely a brecwast neu dŷ llety. Yn y sefydliadau hyn roedd yn ofynnol i bobl ar eu gwyliau fod oddi ar y safle o ar ôl brecwast tan yn gynnar gyda'r nos. Roedd hyn yn golygu bod trefi gwyliau yn llawn o bobl yn eistedd ar feinciau ac yn mynychu bariau coffi, yn enwedig pan oedd y tywydd yn arw. Roedd yn rhaid iddynt fod allan heb unrhyw le i orffwys, darllen neu chwarae gemau yn breifat. Roedd gwersyll gwyliau cyntaf Billie Butlin yn Skegness. Er bod y cyfleusterau braidd yn sylfaenol, roedd gan bob teulu neu grŵp eu caban eu hunain a oedd ar gael iddynt drwy gydol y dydd. Roedd y gost o fod yn Butlin's yn cynnwys tri phryd y dydd, adloniant, cystadlaethau a gweithgareddau, ac roedd gan bob gwersyll draeth preifat. Dim ond diodydd a gweithgareddau eithriadol, megis marchogaeth, a achosodd gost ychwanegol.  

 

Dros amser, sefydlwyd gwersylloedd gwyliau pellach, megis yn Brighton ac Ynys y Barri. Roedd gan y gwersylloedd hefyd siopau, cyfleusterau fel barbwyr, a gerddi hardd, wedi'u cynnal a'u cadw'n broffesiynol. Tynnwyd lluniau o amgylch y gwersyll bob dydd a'u harddangos y diwrnod wedyn i bobl eu prynu. Roedd pob ffotograff yn hysbyseb i Butlins – ac yn enghraifft o sgil Billie Butlin fel entrepreneur. 

 

 

Roedd yr adloniant yn fan cychwyn da i dalent newydd. Roedd yn gyfle gwych iddynt gan y byddent yn cael tymor cyfan o gyflogaeth. Ymddangosodd perfformwyr a ddaeth yn sêr yn ddiweddarach yn Butlins, pobl fel Ringo Starr, Dusty Springfield, Jimmy Starbuck a Rod Hull. 

 

Ym 1939 cymerwyd drosodd tri o wersylloedd Butlins a'u defnyddio ar gyfer hyfforddi'r fyddin, ond dychwelodd i fod yn wersylloedd gwyliau ar ôl y rhyfel. Ymestynodd Billie Butlin hefyd i westai lle roedd y llety ychydig yn fwy moethus. Fodd bynnag, roedd pob gwersyll yn cael ei gynnal a'i gadw i safon uchel, gyda neuaddau perfformio wedi'u haddurno'n hyfryd. 

 

 

Dangosodd Rosemary nifer o luniau hynod ddiddorol o wersylloedd gwyliau Butlins. Daeth hi ei hun yn Gôt Goch yn y 1960au yng ngwersyll Pwllheli. Deilliodd y Cotiau Coch o awgrym bod angen pobl ar y gwersylloedd i ddangos gwesteion o gwmpas a rhoi gwybod iddynt pa weithgareddau oedd ar gael y diwrnod hwnnw a ble roeddent yn cael eu cynnal. Roedd Rosemary wedi hyfforddi fel dawnsiwr ond bu'n gweithio fel Côt Goch gyffredinol yn helpu ym mhob rhan o'r gwersyll gwyliau. Dywedodd ei fod yn fywyd pleserus ond yn waith caled. Roedd y dyddiau'n hir a bu'n rhaid iddynt i ffwrdd ddangos agwedd siriol hyd yn oed os oeddent yn flinedig iawn. 

Angylion yn y llinell Danio

Cyflwynodd Rosemary Chalmer gipolwg addysgiadol a hynod ddiddorol ar rôl menywod yn y Rhyfel Byd Cyntaf. Dechreuodd sefydlu nyrsio fel proffesiwn gydag Elizabeth Fry yn y 1840au, ac fe'i parhawyd gan Florence Nightingale. Bu'r nyrs Gymreig, Betsy Cadwaldr, yn gweithio gyda hi yn ystod rhyfel y Crimea yn Ysbyty Scutari yn Istanbwl.

Yn 1914 dechreuodd llywodraeth Prydain recriwtio nyrsys oherwydd eu bod yn gwybod bod rhyfel ar ddod. Roedd Gwasanaeth Nyrsio Ymerodrol y Frenhines Alexandra wedi'i sefydlu ym 1902 (a elwir yn QAs) ac yna'r Detachment Cymorth Gwirfoddol (VAD) ym 1909. Roedd y QAs yn nyrsys proffesiynol hyfforddedig, ac roedd y VADs yn fenywod dosbarth canol a drefnwyd ac a hyfforddwyd gan y St. Ambiwlans Johns a'r Groes Goch Brydeinig. Y trydydd sefydliad nyrsio pwysig yn y Rhyfel Byd Cyntaf oedd yr Iwmyn Nyrsio Cymorth Cyntaf (FANYs). Roedd y grŵp hwn o fenywod yn dod o’r dosbarthiadau cefnog a gwnaethant ddarparu eu cerbydau eu hunain i’w defnyddio fel ambiwlansys. Eu rôl oedd cludo'r clwyfedig o'r rheng flaen i ganolfannau meddygol i gael triniaeth. Darparodd Rosemary lawer o fanylion diddorol yn ei sgwrs, megis nad oedd yr ambiwlansys yn cael defnyddio eu prif oleuadau a thynnu’r sgriniau gwynt o’u cerbydau er mwyn iddynt allu gweld yn gliriach. Eglurodd fod yna ysbytai hefyd wedi'u sefydlu ar drenau ac ar longau. Roedd nyrsys o'r holl sefydliadau hyn yn gweithio ar Ffrynt y Gorllewin a'r Ffrynt Dwyreiniol.

Soniodd Rosemary am nifer o unigolion sy’n anadnabyddus gan mwyaf, gan sôn yn arbennig am rai merched Cymreig fel Annie Brewer a Miss Tenniswood. Yng Nghaerdydd crëwyd 3ydd Ysbyty Cyffredinol y Gorllewin ym 1914 a oedd yn cynnwys Ysbyty Brenhinol Caerdydd, y Plasty, Ysgol Heol Albany ac Ysbyty'r Eglwys Newydd, yn ogystal â Sant Gwynllyw yng Nghasnewydd. Adeiladau nodedig eraill ym Mhrydain a ddefnyddiwyd fel ysbytai ategol oedd Pafiliwn Brighton a Phalas Blenheim. Bu farw llawer o nyrsys yn ystod y rhyfel, naill ai o anafiadau neu afiechyd. Derbyniodd llawer fedalau anrhydedd. Darllenodd Rosemary ddarn teimladwy o 'The Roses of No Man's Land' gan Lyn MacDonald a oedd yn disgrifio'r amodau yr oedd y nyrsys yn byw ac yn gweithio oddi tanynt.

Dod yn Artist ar Ymddeoliad - Sue Trusler

(English)

Dechreuodd Sue drwy ddarllen o'i llyfr Time to Start your Art: 'Os caf beintio, gallwch chi!'

Ar ôl 37 mlynedd yn gweithio ym maes cyllid, ymddeolodd a phrynu cwch cul. Ar y tu allan roedd wedi'i orchuddio â lluniau o ddolffiniaid ac roedd hi'n gwybod bod yn rhaid iddynt fynd. Roedd hi a'i gŵr wedi disgwyl gorffwys ac ymlacio ond daeth yn amlwg bod yn rhaid iddynt adfer y cwch. Gan nad oedd yn gallu dod o hyd i artist camlesi i beintio rhosod traddodiadol, penderfynodd Sue roi cynnig ar eu paentio ei hun. Gan ddefnyddio acryligau, copïodd rosod o lyfrau, a daeth i sylweddoli bod angen cyffyrddiad meddal a llifeiriol. Sylweddolodd hefyd mai dim ond un rhosyn yr oedd angen iddi ddysgu paentio un rhosyn yn dda iawn oherwydd wedyn gallai ei ailadrodd mewn gwahanol feintiau, cyfeiriadedd a lliwiau. Gan ddefnyddio'r un dull gyda phaentio dail, datblygodd rai canlyniadau boddhaol.

Ar ôl mwynhau paentio'r rhosod, daeth eu heulfan yn stiwdio dros dro a pheintiodd Sue rosod ar ganiau dyfrio, jygiau, potiau planhigion a phopeth! Yn ddiweddarach symudodd ymlaen i ddyfrlliwiau ac inciau, gan wneud cardiau cyfarch, llyfrnodau a hefyd argraffu ei dyluniadau ar ffabrig ar gyfer gorchuddion clustogau. Mae hi hefyd yn creu llyfrau lluniau o’i phaentiadau ac o ffotograffau ysbrydoledig o bethau mae hi eisiau eu paentio. Anfonodd rai o'i rhosod cwch camlas i'r cylchgrawn Paint and Draw, a gwnaethant eu cynnwys. Ymunodd â'r Gymdeithas Tegeirianau a chymerodd ran yn eu cystadlaethau deirgwaith, gan ennill dau ail safle ac yn olaf y safle cyntaf. Yna ysgrifennodd erthygl ar gyfer y Orchid Society Journal yn annog eraill i beintio. Dyma oedd ei neges trwy gydol ei sgwrs: gallwch chi wneud hyn hefyd.

Pwysleisiodd Sue ei bod yn peintio er mwynhad ac nad oedd ganddi unrhyw ddymuniad i'w droi'n fusnes er gwaethaf cyfres o lwyddiannau: rhoi sgwrs i ddeg ar hugain o aelodau cymdeithas gelfyddydol i ferched; ysgrifennu llyfr am ei phrofiad o ddechrau paentio; bod yn rhan o grŵp o artistiaid yr arddangoswyd eu gwaith yn Times Square, Efrog Newydd; a bod yn rhan o arddangosfa 'Artists Talk' mewn gorsafoedd tiwbiau yn Llundain.

Un fenter yr oedd yn amlwg wrth ei bodd yn ei chylch oedd cael cais i gynnal dosbarth celf i blant ym Mhenarth yn ystod gwyliau hanner tymor. Dyfeisiodd ei ‘theulu celf’ er mwyn cyflwyno paentio i blant: cymeriadau sy’n defnyddio dull pigog, dotiog, sigledig, llyfn neu gyrliog i wneud celf. Aeth y dosbarth yn dda iawn a dywedodd Sue wrthym ei bod yn teimlo ei bod yn brofiad teimladwy i weld faint o waith yr oedd y plant wedi'i gynhyrchu a faint yr oeddent wedi mwynhau eu hunain. Yn y diwedd daeth â'r dull hwn ynghyd yn ei llyfr 'Art Family'. Mae Sue yn cyfrannu elw o werthiannau i elusen, yn gwneud calendrau ar gyfer elusen, ac yn rhoi paentiadau i City Hospice. Mae hi'n doreithiog iawn ac wedi ein hysbrydoli ni i gyd gyda'i hegni a'i menter ddi-ben-draw i gynhyrchu gwaith celf.

 

 

 

Dawnsio Morris – cyfarfod Gorffennaf 2024

(English text)

Siaradwraig – Lynda Edwards

Eglurodd Lynda ei bod wedi bod yn ddawnswraig ers dros 50 mlynedd. Disgrifiodd hi fel ‘ymuno â theulu’. Dywedodd wrthym fod yna wahanol draddodiadau dawnsio Morris sy'n dyddio'n ôl i'r bedwaredd ganrif ar ddeg a'r bymthegfed ganrif.

Y cerddorion oedd Ian a Phil yn chwarae acordion piano a melodian botwm Saesneg.

Yna disgrifiodd Lynda wisgoedd y gwahanol draddodiadau fel y gwelir yn y grŵp yn dawnsio heddiw. Mae traddodiadau Cotswold yn defnyddio hances a ffyn, gwisgo clychau ar eu coesau, a hefyd baldric tapestri croes. Mae traddodiadau gogledd-orllewinol yn dawnsio mewn clocsiau ac yn gwisgo garlantau. Mae traddodiadau o ffiniau Cymru a Lloegr yn gwisgo ‘siacedi tatty’. Roeddent yn arfer duo eu hwynebau, ond daeth y traddodiad hwn i ben yn 2020. Y rheswm dros dduo oedd cuddio'r dawnsiwr. Y dyddiau hyn gellir paentio wynebau mewn unrhyw liw neu gellir gwisgo mwgwd.

Cymerodd merched Morris Caerdydd eu harddull o wisgoedd o'r wisg draddodiadol Gymreig (fel y dangosir ar y model). Soniodd Lynda hefyd am wisg ddawns Morris arddull UDA a oedd yn cynnwys het fowliwr a baldrics.

Roedd Cecil Sharp yn ffigwr allweddol yn y diwygiad canu gwerin yn Lloegr yn ystod y cyfnod Edwardaidd. Teithiodd o gwmpas y wlad gan gasglu ac annog y traddodiadau dawns, gan eu galluogi i oroesi a ffynnu.

Yna bu'r dawnswyr yn ein diddanu gyda dawns Lichfield.

Ar ôl hyn, cafodd yr aelodau gyfle i ddysgu'r ddawns hon.

Daeth y sesiwn fywiog a phleserus hon i ben gyda pherfformiad jig.

Forest Farm – Our Local Nature Reserve / Fferm y Fforest – Ein Gwarchodfa Natur Leol

Speaker: Albyn Austin

Albyn began with an outline of background and history of the Forest Farm Nature Reserve. It was originally a mixed farm and didn't become part of Cardiff until 1967. In 1982 the canal and long wood were declared an SSSI. In the 1980s the farm had become derelict and some of the land was lost when the M4 was built, and then by the creation of the industrial estate. In 1992 it formally became Forest Farm Country Park and Local Nature Reserve.

 

Dechreuodd Albyn gydag amlinelliad o gefndir a hanes Gwarchodfa Natur Fferm y Fforest. Fferm gymysg ydoedd yn wreiddiol ac ni ddaeth yn rhan o Gaerdydd tan 1967. Ym 1982 cyhoeddwyd y gamlas a'r pren hir yn SoDdGA. Yn y 1980au roedd y fferm wedi mynd yn adfail a chollwyd peth o'r tir pan adeiladwyd yr M4, ac yna trwy greu'r stad ddiwydiannol. Ym 1992 daeth yn Barc Gwledig Fferm y Fforest ac yn Warchodfa Natur Leol yn ffurfiol.

 

The canal was an important means of transport for local industry. It was used by the ironworks, and later by the coal industry. The development of the railway in the 1940s gradually took away its traffic until it was no longer being used by industry by 1944. In 1965 Forest Hall was demolished and is now the location of the car park. The Friends Group created disabled access and planted the orchard in the 1990s. The pond and its sculptures were created in 2017, and the Redwood Giant in 2018.

Roedd y gamlas yn ffordd bwysig o deithio i ddiwydiant lleol. Fe'i defnyddiwyd gan y gweithfeydd haearn, ac yn ddiweddarach gan y diwydiant glo. Symudodd datblygiad y rheilffordd yn y 1940au â'i thraffig yn raddol nes nad oedd bellach yn cael ei defnyddio gan ddiwydiant erbyn 1944. Ym 1965 dymchwelwyd Neuadd y Goedwig a dyma leoliad y maes parcio erbyn hyn. Creodd y Grŵp Cyfeillion fynediad i’r anabl a phlannu’r berllan yn y 1990au. Crëwyd y pwll a'i gerfluniau yn 2017, a'r Redwood Giant yn 2018.

The canal is fed from limestone hills in the Castell Coch area, which is the reason for the existence of some unusual plants along the canal, including toothwort and elf cap fungus can be seen. The top end of the canal has tended to be short of water, but it is 5ft deep the Melingriffiths end. There has been an ongoing problem of erosion of the towpath. A large variety of wildlife can be seen in the Nature Reserve, including owls, woodpeckers, nuthatch, herons, snipe, egrets, buzzards, foxes, rabbits, voles, shrews, stoats, weasels, grass snakes, slow worms, otters, mink, salmon, dragon flies and damsels flies – and of course kingfishers for which the canal is famous. 

Mae’r gamlas yn cael ei bwydo o fryniau calchfaen yn ardal Castell Coch, a dyna’r rheswm dros fodolaeth rhai planhigion anarferol ar hyd y gamlas, gan gynnwys llysiau’r dannedd a ffwng capan y gors. Mae pen uchaf y gamlas wedi tueddu i fod yn brin o ddŵr, ond mae'n 5 troedfedd o ddyfnder ym mhen Melin Gruffydd. Bu problem barhaus o erydu'r llwybr tynnu. Mae amrywiaeth eang o fywyd gwyllt i’w weld yn y Warchodfa Natur, gan gynnwys tylluanod, cnocell y coed, delor y cnau, crehyrod, gïachod, crëyr glas, bwncathod, llwynogod, cwningod, llygod pengrwn, chwistlod, carlymod, gwencïod, nadroedd y gwair, nadroedd defaid, dyfrgwn, mincod, eog, pryfed neidr a phryfed mursennod – ac wrth gwrs glas y dorlan y mae'r gamlas yn enwog amdanynt.  

For more information visit their website: www.forestfarm.org.uk, and follow them on Facebook: #forestfarmphotography #forestfarmwildlife

I gael rhagor o wybodaeth ewch i’w gwefan: www.forestfarm.org.uk, a dilynwch nhw ar Facebook: #forestfarmphotography #forestfarmwildlife 

Cyfarfod Ebrill 2024: Tangling

(English)

Prif siaradwr: Richard Cowie: Sut yr achubwyd Cronfeydd Dŵr Llanisien a Llysfaen.
Siaradwr uwchradd: Nor'dzin Pamo, un o'n haelodau: Tangling.

Tangling

Eglurodd Nor'dzin fod gan y ffurf gelfyddydol hon lawer o enwau, megis dwdling adeiladol, patrwm creadigol, zen tangling. Mae gwahanol grwpiau yn defnyddio enwau gwahanol, a hefyd mae'r gwahanol grwpiau yn rhoi enwau i'r patrymau a ddefnyddir. Efallai mai Zentangle yw'r grŵp mwyaf poblogaidd ac adnabyddus.

Mae gan rai grwpiau tangling reolau neu ymagweddau penodol at y creadigrwydd hwn. Dywed rhai mai dim ond mewn inc du ar bapur gwyn y dylid gwneud tangles. Mae eraill yn hapus gyda lliw yn cael ei ddefnyddio. Dywed rhai grwpiau y dylai’r gweithiau celf a grëir fod yn haniaethol a byth yn ffigurol – ac yna mae grwpiau eraill yn gwbl agored am yr hyn sy’n cael ei greu. Mae pwyslais ar yr agwedd fyfyriol ar tangling i rai pobl.

Mynegodd Nor'dzin ei bod yn teimlo mai cael hwyl oedd y peth pwysicaf. Mae hi'n dilyn rheolau grŵp wrth greu gyda nhw, ond yn gwneud beth bynnag mae hi'n hoffi fel arall. Pwrpas tangling yw mwynhau creu. Mae'n ddifyrrwch ymlaciol a phleserus.

Un egwyddor o tangling sy'n ymddangos yn gyffredin i bob grŵp, yw nad oes y fath beth â chamgymeriad. Mae creu tangle yn broses sy'n datblygu'n raddol. Er ei bod yn anorfod bod gan rywun syniad wrth gymhwyso'r beiro i'r papur, os nad yw rhywbeth yn mynd yn union fel y bwriadwyd, yna mae'n gyfle i newid cyfeiriad, yn gyfle am syniad newydd. Mae tangles yn cael eu creu mewn inc bob amser fel rhan o'r egwyddor hon – nid ydynt yn cael eu braslunio yn gyntaf ac yna eu 'tacluso'. Mae'r artistiaid yn ymrwymo i'r marc y maent yn ei wneud cyn gynted ag y bydd y beiro yn cyffwrdd â'r papur. Dim ond ar gyfer creu ffrâm a llinyn sylfaenol y defnyddir pensil fel agoriad i'r tangle, ac ar gyfer cysgodi. Mae'r ffrâm a'r llinyn ar gyfer ysbrydoliaeth a gellir eu defnyddio—neu eu hanwybyddu—fel y bo'n briodol. Gellir dileu'r ffrâm a'r llinyn pan ddymunir.

I gloi ei chyflwyniad, cyflwynodd Nor'dzin fideo byr o'r broses o tangle a wnaed ar ei chyfrifiadur, ac yna sioe sleidiau o rywfaint o'i gwaith.

Cyfarfod Ebrill 2024: Sut yr achubwyd Cronfeydd Dŵr Llanisien a Llys-faen

(English)

Prif siaradwr: Richard Cowie: Sut yr achubwyd Cronfeydd Dŵr Llanisien a Llysfaen.
Siaradwr uwchradd: Nor'dzin Pamo, un o'n haelodau: Tangling.

Sut yr achubwyd Cronfeydd Dŵr Llanisien a Llysfaen.

Dechreuodd Richard gyda hanes y cronfeydd. Yn gynnar yn y 19eg ganrif roedd gan Gaerdydd tua 6,000 o drigolion, ond erbyn 1900, roedd hyn wedi cynyddu i tua 142,000. Roedd hyn oherwydd pwysigrwydd Caerdydd i’r diwydiant glo, ac i’r diwydiant haearn a dur ym Merthyr Tudful.

Ym 1832 a 1849 bu dau achos o golera, a nododd John Snow mai dŵr yfed halogedig oedd yr achos ym 1854. Arweiniodd hyn at sefydlu Byrddau Iechyd yn y dinasoedd mawr ledled Prydain.

Arweiniodd hyn yn ei dro at greu cronfeydd dŵr Llysfaen a Llanisien. 

Mae Cronfa Ddŵr Llysfaen, a gwblhawyd ym 1865, yn gorchuddio 20 erw, ac roedd Cronfa Ddŵr Llanisien, a gwblhawyd ym 1886, yn gorchuddio 60 erw.

Gwnaethpwyd estyniad i reilffordd Rhymni er mwyn ei gwneud yn haws dod â cherrig i'r safle ar gyfer adeiladu Cronfa Ddŵr Llanisien.

Yn ddiweddarach crëwyd gwelyau hidlo oddi ar Allensbank Road, Y Mynydd Bychan.

Sefydlwyd cynllun Taf Fawr gan John Avery Brandon Williams. Roedd hyn yn cysylltu tair cronfa ddŵr trwy bibell 30 milltir â chronfa ddŵr Llanisien. Y tair cronfa oedd Beacons, Cantref, a Llwyn Onn.

Roedd y cronfeydd dŵr yn cyflenwi Caerdydd i’r 1960au, ond ar ôl sychder yn y degawd hwnnw, sefydlwyd cronfa newydd ger Pont-y-pŵl, i’r gogledd o Gasnewydd, a daeth cynllun Taf Fawr yn ddiangen. Cadwyd Llanisien fel cyflenwad dŵr brys, ond fe'i defnyddiwyd yn bennaf ar gyfer hamdden o hynny ymlaen: yr ysgol hwylio, pysgod plu, cerdded, gwylio adar.

Yna adroddodd Richard y newidiadau ym mherchnogaeth Cronfa Ddŵr Llanisien o 1970 a'r bygythiad i'w bodolaeth. Nid oedd Llys-faen dan fygythiad oherwydd iddo gael ei ddatgan yn ardal o ddiddordeb gwyddonol arbennig (SSI), ond roedd Western Power Distribution (WPD) eisiau draenio ac adeiladu tai ar safle cronfa ddŵr Llanisien.

Sefydlwyd Grŵp Gweithredu’r Gronfa Ddŵr (RAG) yn 2001 i ymgyrchu i achub Cronfa Ddŵr Llanisien. Cafwyd ymateb aruthrol gydag eisoes 1,200 o aelodau erbyn 2002.

Cyflwynodd WPD gais cynllunio ar gyfer 350 o dai ar y safle yn 2002.

Yn ffodus i RAG, canfuwyd math prin o ffyngau ar argloddiau’r gronfa ddŵr, a chyhoeddwyd y rhain yn safle SSI yn 2006.

Addasodd WPD eu cynlluniau, gan gadw'r argloddiau, ond yn dal i fwriadu dinistrio ac adeiladu 325 o dai ar y rhan fwyaf o dir y gronfa ddŵr.

Gan gyfeirio’n ôl at gynllun Taf Fawr, esboniodd Richard fod Cadw eisoes wedi mabwysiadu cronfeydd dŵr Cantref a Llwyn Onn. Yn 2009 cawsant eu perswadio i fabwysiadu cronfeydd dŵr Bannau a Llanisien hefyd, fel bod y cynllun cyfan yn cael ei gynnwys.

Nid oedd WPD am roi'r gorau iddi, fodd bynnag, ac yn y diwedd bu ymchwiliad cyhoeddus. Collon nhw!

Daeth Celsa wedyn yn berchnogion ar y cronfeydd dŵr a rhoesant brydles 999 i Dŵr Cymru. Fe wnaethon nhw ailwampio'r gwaith plymwr Fictoraidd fel bod modd ail-lenwi'r gronfa ddŵr yn 2019. Yn 2023 agorwyd canolfan ymwelwyr a chafodd RAG ei diddymu wrth i'r gwaith gael ei gwblhau.

Mae’r cronfeydd dŵr yn lle hyfryd i ymweld ag ef ac i gerdded, ond rhaid i ymwelwyr gadw at y llwybrau. Ni chaniateir cŵn oherwydd y ffyngau a fyddai'n cael eu lladd gan bis ci.

Dangosodd Richard y llyfr y mae wedi’i ysgrifennu am achub y cronfeydd dŵr i ni a’i gynnig i’w werthu i aelodau.

Roedd yn gyflwyniad hynod ddiddorol a phleserus.