Gwirfoddoli yn Rwanda – Mary Watkins

Dechreuodd Mary Watkins fel athrawes ysgol gynradd, ac yna gweithiodd i Dŵr Cymru fel swyddog addysg yn ymweld ag ysgolion. Sefydlwyd Water Aid gan gwmnïau dŵr yn y 1980, a dewiswyd Mary yn 2008 i fynd i Rwanda fel eu cynrychiolydd. Arweiniodd hyn at hi a’i gŵr yn gwirfoddoli i VSO yn Rwanda – am flwyddyn i ddechrau 2013-2014, ac yn ddiweddarach am flwyddyn arall yn 2018.

Disgrifiodd Mary Rwanda fel gwlad hardd, gwyrdd a gwyrddlas; bryniog iawn a gyda llawer o law. Mae'r rhan fwyaf ohono uwchlaw uchder Ben Nevis ac mae hyn yn cyfrannu at gynnal tymheredd cyffredinol o 20° – 25° trwy gydol y flwyddyn. Mae o faint tebyg i Gymru ond mae ganddi boblogaeth llawer dwysach, sef tua 13.5 miliwn. Mae'r tir yn deras ar gyfer ffermio ac un prif gnwd yw te. Dywedodd wrthym fod te 'Swydd Efrog' yn dod o Rwanda. Y brifddinas yw Kigali, sy'n fodern ac yn lân.

Aeth Mary i Rwanda i hyfforddi athrawon. Pan gyrhaeddodd hi yn 2013, roedd ysgolion meithrin newydd gael eu cyflwyno. Doedd hi’n gwybod dim am addysgu plant oed meithrin, heb sôn am hyfforddi athrawon meithrin a bu’n rhaid iddi ddysgu yn y swydd.

Rhwystr cychwynnol mawr y cyfarfu ag ef yn yr holl ysgolion y bu’n gweithio ynddynt oedd diffyg celfi a oedd yn addas i’w hoedran yn yr ysgoldai – ac weithiau diffyg unrhyw ddodrefn o gwbl. Yr ail rwystr mawr oedd symud athrawon i ffwrdd oddi wrth ailadrodd geiriau ar ôl yr athro fel y prif ddull addysgu.

Mae Mary yn amlwg yn athrawes greadigol a naturiol wrth iddi ddod o hyd i ffyrdd o ddefnyddio beth bynnag oedd ar gael i greu adnoddau addysgu, megis topiau poteli ar gyfer dysgu rhifau a chyfrif; gwneud dis o diwb papur toiled; torri bagiau llaeth agored, tiwbiau past dannedd a chartonau sudd ar gyfer pob math o ddibenion. Yn y diwedd, cynhyrchodd lyfr a oedd yn dangos yr hyn y gellid ei ddefnyddio fel adnodd addysgu, sut i'w wneud a sut i'w ddefnyddio. Mae hi'n parhau â'r gwaith hwn o gartref yng Nghymru hyd heddiw.

Dros yr amser yr oedd Mary yn gwirfoddoli yn Rwanda bu'n gweithio mewn mwy na 100 o ysgolion. Er mwyn teithio i'r gwahanol ysgolion fe'i cludwyd ar gefn beic modur trwy ffyrdd baw mwdlyd, ar draws pontydd simsan, a hyd yn oed yn achlysurol ar gwch i gyrraedd ysgolion ar ynysoedd. 

Gofynnwyd i'w gŵr ddysgu rygbi tag. Wedi disgwyl tua 18 o fyfyrwyr i ddod, cyrhaeddodd dros 200! Arweiniodd hyn yn y pen draw at Mary a'i gŵr yn rhan o'r elusen 'Friends of Rwanda Rugby sydd wedi bod yn fwyaf llwyddiannus.

Yn ogystal â hyfforddi athrawon, mae Mary hefyd wedi helpu i hyfforddi teilwriaid trwy brosiect Isooko, trwy godi arian i ddarparu peiriannau gwnïo a gwau. Roedd hi wedi dod â detholiad o’r nwyddau lliwgar a hardd a wnaed gan ferched prosiect Isooka, a oedd yn cynnwys teganau eliffant ffabrig a jiráff, doliau, ffedogau, bagiau o wahanol feintiau, hetiau ac eitemau eraill, i gyd am bris rhesymol iawn. Eglurodd fod 50% o'r gwerthiant yn mynd yn uniongyrchol i'r gweithwyr a bod y gweddill yn cael ei ddefnyddio i ariannu prosiectau pellach ac i ddarparu offer angenrheidiol. Mwynhaodd yr aelodau bori'r eitemau a chafwyd cryn dipyn o werthiant hapus.