Prif siaradwr: Richard Cowie: Sut yr achubwyd Cronfeydd Dŵr Llanisien a Llysfaen.
Siaradwr uwchradd: Nor'dzin Pamo, un o'n haelodau: Tangling.
Sut yr achubwyd Cronfeydd Dŵr Llanisien a Llysfaen.
Ym 1832 a 1849 bu dau achos o golera, a nododd John Snow mai dŵr yfed halogedig oedd yr achos ym 1854. Arweiniodd hyn at sefydlu Byrddau Iechyd yn y dinasoedd mawr ledled Prydain.
Arweiniodd hyn yn ei dro at greu cronfeydd dŵr Llysfaen a Llanisien.
Mae Cronfa Ddŵr Llysfaen, a gwblhawyd ym 1865, yn gorchuddio 20 erw, ac roedd Cronfa Ddŵr Llanisien, a gwblhawyd ym 1886, yn gorchuddio 60 erw.
Gwnaethpwyd estyniad i reilffordd Rhymni er mwyn ei gwneud yn haws dod â cherrig i'r safle ar gyfer adeiladu Cronfa Ddŵr Llanisien.
Yn ddiweddarach crëwyd gwelyau hidlo oddi ar Allensbank Road, Y Mynydd Bychan.
Sefydlwyd cynllun Taf Fawr gan John Avery Brandon Williams. Roedd hyn yn cysylltu tair cronfa ddŵr trwy bibell 30 milltir â chronfa ddŵr Llanisien. Y tair cronfa oedd Beacons, Cantref, a Llwyn Onn.
Roedd y cronfeydd dŵr yn cyflenwi Caerdydd i’r 1960au, ond ar ôl sychder yn y degawd hwnnw, sefydlwyd cronfa newydd ger Pont-y-pŵl, i’r gogledd o Gasnewydd, a daeth cynllun Taf Fawr yn ddiangen. Cadwyd Llanisien fel cyflenwad dŵr brys, ond fe'i defnyddiwyd yn bennaf ar gyfer hamdden o hynny ymlaen: yr ysgol hwylio, pysgod plu, cerdded, gwylio adar.
Sefydlwyd Grŵp Gweithredu’r Gronfa Ddŵr (RAG) yn 2001 i ymgyrchu i achub Cronfa Ddŵr Llanisien. Cafwyd ymateb aruthrol gydag eisoes 1,200 o aelodau erbyn 2002.
Cyflwynodd WPD gais cynllunio ar gyfer 350 o dai ar y safle yn 2002.
Yn ffodus i RAG, canfuwyd math prin o ffyngau ar argloddiau’r gronfa ddŵr, a chyhoeddwyd y rhain yn safle SSI yn 2006.
Addasodd WPD eu cynlluniau, gan gadw'r argloddiau, ond yn dal i fwriadu dinistrio ac adeiladu 325 o dai ar y rhan fwyaf o dir y gronfa ddŵr.
Gan gyfeirio’n ôl at gynllun Taf Fawr, esboniodd Richard fod Cadw eisoes wedi mabwysiadu cronfeydd dŵr Cantref a Llwyn Onn. Yn 2009 cawsant eu perswadio i fabwysiadu cronfeydd dŵr Bannau a Llanisien hefyd, fel bod y cynllun cyfan yn cael ei gynnwys.
Nid oedd WPD am roi'r gorau iddi, fodd bynnag, ac yn y diwedd bu ymchwiliad cyhoeddus. Collon nhw!
Mae’r cronfeydd dŵr yn lle hyfryd i ymweld ag ef ac i gerdded, ond rhaid i ymwelwyr gadw at y llwybrau. Ni chaniateir cŵn oherwydd y ffyngau a fyddai'n cael eu lladd gan bis ci.
Dangosodd Richard y llyfr y mae wedi’i ysgrifennu am achub y cronfeydd dŵr i ni a’i gynnig i’w werthu i aelodau.
Roedd yn gyflwyniad hynod ddiddorol a phleserus.
